ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ

Milli egemenliğin ve cumhuriyet rejiminin  tam anlamıyla gerçekleşebilmesi için birden fazla siyasi partinin olması gerekmektedir.

1-Cumhuriyet Halk Fırkası: TBMM’ de aynı görüşe sahip milletvekillerinden oluşan gruplar vardı.[SPOT1]  Mustafa Kemal meclis çatısı altında bütün grupları birleş­tirmeyi düşündü. Bunu başaramayınca aynı fikirdeki  arkadaşlarıyla birlikte "Anadolu ve Rumeli Müdafaa­yı Hukuk" grubunu kurdu. Bu grup daha sonra Atatürk'ün emriyle Halk fırkası adını aldı, cumhuriyetin ilanından sonra Cum­huriyet Halk partisi oldu. Egemenlik milletindir, TMBB’nin üstünde güç yoktur ve Devletçilik ilkelerini benimsemiştir.

2-Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası: Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat, Rauf Bey gibi komutanlar tarafından ilk muhalefet partisi kurulmuştur. Programında parti din ve inançlara saygılıdır ifadesini kullanmıştır ve Cumhuriyet karşıtları bu parti çevresinde toplanmıştır. Ekonomide liberalizmi benimsemiştir. Partinin Şeyh Sait isyanı ile bağlantısı olduğu anlaşılmış ve Takrir-i Sukün yasasına dayanarak  parti kapatılmıştır.

 Şeyh Sait İsyanı:

Nedenleri:

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının’da Cumhuriyete karşı olanların halkı dini duyguları ön plana çıkararak kışkırması. [SPOT2] 

2- Lozan’da çözümlenemeyen Musul sorununu İngilizler çözmek için Anadolu’da isyan çıkartmak istemesi

3- Tutucu kesimin saltanat ve hilafeti geri istemesi.

İs­yan kısa sürede bölgeye yayıldı.[SPOT3] İngilizler isyancılara silah ve cephanede yardım etti. Hükümet ilk önce Doğu ve Güneydoğuda seferberlik ilan etti. İsyan­cılar kısa zamanda yakalanarak gerekli cezaya çarptırıl­dılar.

Şeyh Sait isyanının Sonuçları

-İsyanı bastırmak için Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı. [SPOT4] İstiklal Mahkemeleri tekrar açıldı

-Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.

-Çok partili hayata geçiş için erken olduğu anlaşıldı.

-Musul sorunu İngizlerin lehine çözüldü.

Mustafa Kemal'e Suikast Girişimi (14 Haziran 1926)

Şeyh Sait isyanının bastılması ve Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra Mustafa Kemal İzmir'e geleceği gün cumhuriyet karşıtları bir suikast planladı.[SPOT5]

İzmir'e yapacağı gezinin bir gün gecikmesi üzerine suikastçıları kaçıracak kayıkçının itirafı  ile ortaya çıktı. Suikastçılar silahla­rıyla birlikte yakalandılar ve istiklal mahkemesinde gerek­li cezaya çarptırıldılar.

Serbest Cumhuriyet Fırkası: 1929-1930 yılları arasında  dünyada ekonomik bir kriz yaşanmıştır ve ülkede bundan etkilenmiştir. Bazı milletvekilleri hükümetin ekonomik programını eleştirmiştir. Hükümetin karşısında güçlü bir muhalefetin olması ihityacı doğmuştur. Mustafa Kemal'in teklifiyle Fethi Bey ( Okyar) Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu. Partinin kadın hakları konusunda vaadleri vardır. Ekonomide liberalizm ilkesini benimsemiştir. Cumhuriyet karşıtlarının partide yer alması sebebiyle kurucular ilerde doğabilecek problemleri önlemek adına partiyi fesh etmişlerdir.

Menemen Olayı: İzmir’in Menemen ilçesinde Cumhuriyet karşıtlarının ayaklanarak din elden gidiyor diyerek isyan etmişlerdir.[SPOT6] Öğretmen asayişi sağlamak için görevli olan Asteğmen Kubilay’i şehit edip kafasını bir sopaya takarak sokaklarda dolaştırmışlardır. Menemen’e askeri birlikler gönderilerek ayaklanma bastırıldı, isyancılar yargılanarak cezalandırıldı. Türkiye’de laik devlet düzeninin henüz yeterince olgunlaşmadığı, çok partili hayata geçmek için henüz elverişli ortamın oluşmadığını ortaya koymuştur.[SPOT7] M. Kemal, bu olaydan sonra çok partili siyasi yaşama ara vermiştir.
1946 yılına kadar devlet tek parti ile yönetilmek zorunda kaldı. Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrılıp Demokrat Parti’yi kurdular. 1946 yılında Cumhuriyet Halk Partisi seçimleri kazandı. 1948 yılında Millet Partisi kuruldu. 1950 yılındaki seçimleri Demokrat Parti kazandı.